Gure Platera Gure Aukeran eskola-jantokiei buruzko esperientzia arrakastatsuen berri ematen jarraitzen dugu. Noemí Garcíak Menorca al Plat zertan datzan azaldu digu, Menorcako ikastetxe publikoetako eskola-menuetan tokiko produktuen eta produktu ekologikoen presentzia nabarmen areagotzea lortu duen proiektua.
Menorca eskolako platerean, edo Menorca al Plat, Leader Menorca elkartearen berezko proiektua da. Menorcako ikastetxe publikoetako jantokiak bertako, sasoiko eta produktu ekologikoekin hornitzeko asmoz sortu zen. Proiektuak Balear Uharteetako Hezkuntza Sailarekin hitzarmenak dituzten hiru catering pribaturen lankidetza du. Hiru enpresa horien esku dago kudeaketa, Kontseilaritzak ezarritako baldintza-agiri bat jarraituz. Hala ere, Balear Uharteetan hainbat kudeaketa-eredu daude, kasu batzuetan kudeaketa IGEen edo ikastetxeen mende egon baitaiteke.
Menorca al Plat 2018/19 ikasturtean hasi zen, hiru cateringen laguntzarekin: San Luis HLHIko jantokiko sukaldeak, egunero udalerriko 2 eskoletako 80 ikaslerentzako menuak prestatzen ditu; Barber i Sintes cateringak, Virgen del Carmen HLHIko sukaldean egunero 350 eta 400 menu artean egin eta banatzen ditu Mahon eta Es Castelleko 10 ikastetxeen artean; azkenik, Floma de Ciutadela cateringak, Pere Casasnovas HLHIko sukaldean, herriko 11 ikastetxetako 180 ikasleren artean banatzen den menua prestatzen du.
Ikasturteko lehen bi hiruhilekoetan hasierako egoeraren diagnostikoa egin zen. Honako gai hauek kontuan izan ziren: menuen kalitatea eta egitura, elaborazioetan erabilitako janari kantitatea, trazabilitatea eta osagai guztien kostua, merkaturatze-zirkuituetan parte hartzen duten banatzaileak, eskola-jantokietan elikagaiak alferrik galtzen ote diren kuantifikatzea, eta cateringen eta elikagaien tokiko ekoizpenaren sektorean lan egiteko prestasuna, elikadura sustengarriago bat lortzeko.
Oro har, honakoa zen egoera proiektua hasi zenean: menuak nahiko osasungarriak ziren, elikaduran eta nutrizioan baliozkotutako erakundeek estandarizatutako nutrizio-balorazioko irizpideei jarraituz; baina, egia esan, ez zuten elikadura jasangarria errazten, eta are gutxiago familia-elikadura osasungarri eta jasangarriarekin bateragarri egiten. Otorduak produktu kilometrikoekin egiten ziren, tokiko produktu freskoaren denborazkotasunarekin bat ez zetorren urteko plangintza baten arabera, eta ia produktu ekologikorik gabe. Errazioak handiak ziren. Osagaiak hainbat bitartekarik osatutako hornitzaile-kate baten bidez erosten ziren. Okelaz egindako platerrak astean hirutan eskaintzen ziren, eta lekaleak, berriz, behin. Zerbitzatutako menuetan elikagaiak alferrik galtzen ziren. Oro har, proiektuan parte hartzen zuten eragile nagusien artean (sukaldaritza, ekoizpena eta banaketa), nolabaiteko mesfidantza giroa zegoen.
Egoera horren aurrean, 18/19 ikasturteko azken hiruhilekoan ekintza zehatzak egiten hasi ziren proiektuko eragile potentzial bakoitzarekin. Sukaldariek prestakuntza jaso zuten menu osasungarri bat planifikatu ahal izateko, elikagai-talde guztien asteko kontsumo-maiztasun egokiarekin, horiek egunero konbinatuz eta errazio bakoitza neurtuz; gainera, menuak jasangarriak izango ziren: produktu freskoetan, tokikoetan, sasoikoetan eta ekologikoetan oinarrituta, eta osagaien aprobetxamendu handienetik abiatuta egindakoak. Menorcako lehen sektoreko nekazaritzako elikagaien katalogoari buruzko aholkularitza ere eskaini zen, batez ere produktu ekologikoei eta eskualdeko ustiategi ekoizleei dagokienez.
Menorcako Nekazaritza Ekologikoaren Ekoizleen Elkartearekin (APAEM) izandako harremanak eta bilerak baliatu ziren sasoiko tokiko produktuen eta produktu ekologikoen egutegi bat egiteko, menuak egiteko “gida” gisa balioko zuena, “tokikoa” eta “sasoikoa” errespetatu ahal izateko. Gainera, sasoiko produktu bakoitzerako urteko prezio finkoen zerrenda bat zehazteko lan egin zen (sektorearen artean bateratuta), eskola-jantokietako cateringekin merkaturatze-akordioak errazteko xedez.
Era berean, bazkaltzeko orduan ikasleen laguntzaileekin (edo jantokiko hezitzaile eta begiraleekin) lehen ekintzak hasi ziren, elikagaiak alferrik galtzeko lehen laginketaren emaitzei erantzuteko. Horrekin, baliabideak prestatu ziren eskola-jantokian hondakin organikoak prebenitzeko eta murrizteko gomendioekin.
19/20 ikasturtean zehar, aurreko ikasturtean ezarritako ekintzak sendotzeko jarduerak burutu dira, familien sentsibilizazio-lanari ekiteko. Batez ere menuetan tokiko ekoizpena ahalik eta gehien aprobetxatzeko helburuarekin lan egin da, eta zenbait elikagairen (lekaleen, arrautzen edo frutaren) ekoizpena berreskuratzeko edo handitzeko xedearekin ere.
Gaur egun, eskola-jantokian bazkaltzen duten ikasleek menu orekatuak dituzte, tokiko eta sasoiko barazki fresko ugarirekin eginak, gertuko nekazaritza inguruetan zuzenean erositakoak; haragitan mugatuak (gehienez ere sei errazio hilean), baina kalitate handiagokoak – tokikoa, ekologikoa eta merkaturatze-zirkuitu labur baten bidez eskuratua -, eta lekale ugari dituztenak (bi razio astean). Plateretan inoiz ez da hain janari gutxi sobratu, eta ikasleei menuei buruz galdetzen zaienean, balorazioa oso positiboa da.
Joan den urtarrilean, lehen emaitzak eman genituen: eskola-menuetan tokiko produktuak eta produktu ekologikoak% 5 eta % 1 izan dira (2018/19 ikasturteko kasurik okerrenean, hurrenez hurren), eta% 60 eta% 20 baino gehiago (2019/20 ikasturteko kasurik onenean, hurrenez hurren). Hori guztia, menuaren elikadura-kostua mantenduz (baita murriztuz ere).
Hurrengo ikasturterako ikasleen eta familien sentsibilizazioan sakontzea aurreikusi da, landa eta eskolako sukaldea hurbilduz, menuen plangintzan parte hartuz eta etxean elikadura osasungarria, bidezkoagoa eta errespetuzkoagoa jarraitzeko baliabideak eskainiz. Ez da ahaztu behar proiektuaren emaitzak oraindik hobetu daitezkeela: eskola-jantokietan tokiko produktuak eta produktu ekologikoak presentzia handiagoa izan dezakete (eta izan behar dute). Egiteke dagoen beste gai bat sukaldaritzaren eta arrantzaleen tokiko kofradien arteko konfiantzazko giroa sortzea da, jantokiak arrain jasangarriz hornitzeko, merkataritza-ziklo osoan beharrezkoak ez diren ontzien sorrera murrizteko eta sukaldeetan gutxiago kutsatzen duten garbiketa-produktuak sartzeko.
Noemí García, Menorca al Plat Leader proiektuaren egilea
